Archeowyprawy, Gwatemala, Wyżyny Majów, Chichicastenango, Sierra Madre
Termin wizyty w Chichicastenango zgraliśmy z tzolk’in – 260 dniowym kalendarzem obrzędowym Majów, którego nadal używa się w Gwatemali, na Wyżynach Majów. Dzięki temu mieliśmy szczęście uczestniczyć w całej serii majańskich ceremonii, które odbywały się w różnych częściach miasta i w świętych miejscach poza nim. Wybierzcie się z nami na wspólny spacer po tych niesamowitych miejscach.
Turyści odwiedzają Chichicastenango głównie z uwagi na jarmark, który odbywa się tu jedynie przez dwa dni w tygodniu. Jest to niewątpliwie jarmark pełen cudów, ponieważ zapewnia kontakt z żywą kulturą Majów K’iche’ (Quiche). Na targu pełno jest produktów rękodzieła Majów, z czego najbardziej zapadają w pamięć barwne majańskie tekstylia. Kobiety K’iche’ noszą się w niezwykle jaskrawych kolorach, kontrastujących z czernią.
Kolorowe targowisko K’iche’
Wizytę w Chichicastenango najlepiej zacząć jest od śniadania. Liczne stragany na obrzeżach targowiska oferują pyszne majańskie jedzenie. Skuście się na tortille i najlepiej jeśli uda wam się znaleźć zielone, z uwagi na ich specyficzny smak. Są robione ze znacznie rzadszych odmian kukurydzy. Tortilla to oczywiście podstawa, na której trzeba zbudować piramidę treści. W krytych barwnymi chustami koszach i tętniących parą kociołkach znajdziecie całą gamę zdrowych, świeżych i pożywnych składników.
Targowisko Chichicastenango zlokalizowane jest wokół głównego placu miasta, rozciągniętego między dwoma kolonialnymi kościołami, zaadaptowanymi przez Majów K’iche’ do ich własnych obrzędów. Najważniejszy to kościół Św. Tomasza, wzniesiony na platformie dawnej majańskiej świątyni. Przed jego wejściem i na schodach pali się zwykle kopal (pom).
Dym z kadzielnic wprowadza w nastrój uczestnictwa w wyjątkowych chwilach. Na górę prowadzi 18 schodów – tyle ile jest 20-dniowych miesięcy w majańskim kalendarzu haab’. Warto jednak pamiętać (a o tym zwykle lubią nie wspominać przewodniki), że jest w nim jeszcze 19, jedynie pięciodniowy miesiąc – Wayeb.
Wnętrze kościoła ciemne jest od dymu, z tysięcy świec, które pali się tu jedna za drugą. Ze ścian zwieszają się draperie. Niegdyś musiały być białe, ale dawno poszarzały od dymu. Od drzwi w stronę ołtarza prowadzi rząd ustawionych na centralnej linii platform, które służą do odprawiania prywatnych ceremonii Majów K’iche’. Barwne niegdyś obrazy na ołtarzach bocznych i głównym są od dawna w różnych odcieniach czerni. Zbudowana około 1545 r. świątynia i ołtarze są rzadkimi przykładami renesansu zachowanego w hiszpańskich koloniach.
Odrobina Archeo
Regionalne Muzeum Archeologii w Chichicastenango znajduje się przy tym samym placu co obydwa kościoły i rynek. Za jedyne 5 quetzali możecie zobaczyć przykłady artefaktów pochodzących ze wszystkich trzech er, na jakie dzielimy czas trwania kolejnych cywilizacji Majów: okresu preklasycznego, z którym wiążą się najwspanialsze dokonania budowlane – potężne sieci dróg i najpotężniejsze piramidy, okresu klasycznego – ich złotego wieku oraz postklasycznego, który był mocno eklektycznym amalgamatem wpływów obcych kultur.
Po wizycie w muzeum warto zajrzeć również do drugiego kościoła – Kaplicy Kalwaryjskiej, która stoi po drugiej stronie placu Św. Tomasza. Dzięki zgraniu w czasie z kalendarzem tzolk’in, także na jego schodach mogliśmy się nawdychać kadzideł, zaś we wnętrzu poprzyglądać się prywatnym obrzędom, odprawianym przez majańskich h’menów. Mężczyźni, kobiety, pary czy rodziny K’iche’ zaskarbiają sobie pomyślność, składając ofiary w trakcie ceremonii przygotowywanych dla nich przez h’menów.
Kolorowa nekropolia w Chichicastenango
Jedną z mniej oczywistych turystycznych atrakcji Chichicastenango jest tutejszy cmentarz. Jeśli oglądaliście jednak cmentarze Majów na północy półwyspu Jukatan, będziecie zaskoczeni porównaniem. Jedyne co się zgadza to jaskrawe kolory. Rodzinne grobowce K’iche’ to właściwie małe świątynie. Niektóre osiągają rozmiary kaplic, a jeśli będziecie baczni, wypatrzycie grobowiec w kształcie piramidy.
Głównym punktem cmentarza Chichicastenango jest lokalna kaplica z wiatą, która służy Majom K’iche’ do odprawiania obrzędów. Czarny dym spod wiaty wciska się do kaplicy, nadając jej jeszcze bardziej ponurego wyglądu. Spotykamy tu pierwsze kapłanki. Więc okazuje się, że nie tylko mężczyźni K’iche’ mogą odprawiać dziś obrzędy?! Zastanowił nas zakaz używania materiałów wybuchowych na terenie cmentarza – tajemnica, która miała się wyjaśnić wkrótce.
Obrzędy Majów K’iche’ w Chichicastenango
K’iche’ (Quiche) to jeden z 29 nadal istniejących narodów rdzennej, określanych wspólną nazwą Majów (Maya). Posługują się nadal najstarszym kalendarzem Mezoameryki, 260-dniowym almanachem, który w maaya t’aan nazywa się dziś tzolk’in, zaś w qatzijobʼal – języku K’iche’ chol q’ij. K’iche’ stanowią ponad 98% mieszkańców obecnego Santo Tomás Chichicastenango, dawnego Chaviar.
Celem naszego marszu był plac o nazwie swojsko brzmiącej w… klasycznym języku cholti’an. Krąg ziemi czarnej od popiołów z ofiarnych ognisk. Po środku dwie figury, obok siebie na odległość ramienia, jednak spoglądające w przeciwnych kierunkach. Ludzkie, jednak pokryte jakby ostrymi łuskami węży. Rzeźby zaskakująco egzotyczne, kojarzące się bardziej devarapala z Azji Południowo-Wschodniej niźli z figurami klasycznych bogów Majów. Posągi ustawione w łatwo rozpoznawalny kwinkunks – w centrum i na obrzeżach kręgu.
Wokół krzątali się K’iche’. Zwykle całe rodziny z dziećmi. Pośród nich h’meni przygotowujący dla nich ofiarne ogniska. Kobiety obchodzące wokół dwie centralne figury. Kobiety klęczące i zanoszące do nich modły. I facet… Dobrze ubrany, najwyraźniej też dobrze wykształcony facet. Młody mężczyzna z dobrą pracą i horyzontami, klęczący w spopielałym błocie przed jednym z monumentów. Prawie 99% mieszkańców Chichicastenango to Majowie K’iche’. Nagle seria wybuchów. Niektórzy kapłani używają petard w swych ofiarnych ogniskach. To wyjaśnia zakaz, który nas wcześniej zastanowił.
Sanktuarium na wzgórzu
Nadeszła pora na ostatni punkt programu. Najsłynniejszy z monumentów K’iche’ w Chichicastenango znajduje się na szczycie jednego z okolicznych wzgórz. Niełatwo jednak tam dotrzeć wąskimi dróżkami prowadzącymi przez labirynt gęsto upakowanych domków na stokach. Wiele razy zatem pytaliśmy o drogę. K’iche’ na szczęście nie robili z niej tajemnicy. Choć mogliby, bowiem w połowie ubiegłego stulecia posąg ten został sprofanowany przez Chrześcijan. Jego twarz skuto tak, że dziś ciężko go odróżnić od innych ustawionych na ołtarzu kamieni.
Na szczycie kolejna, prowadzona przez kapłankę ceremonia. Tu spotykamy pary, które podchodzą kolejno do głównego ołtarza, by zapewnić sobie pomyślność. Pośród kamieni na ołtarzach sporo kamiennych krzyży. Majowie są praktyczni, zaś współczesne wierzenia K’iche’ są eklektyczne, o czym wiemy od pierwszych obrzędów zaobserwowanych na schodach dawnych świątyń i we wnętrzach zbudowanych na ich szczytach katolickich kościołów. Z góry, pomiędzy liśćmi, widok na Chichicastenango i cmentarz pełen kolorowych budowli.
Zeszliśmy na dół, by raz jeszcze zagłębić się w tętniące od kolorów i zapachów jarmarkowe uliczki. Pora na obiad i po raz drugi świeżo wyciskane soki. Trafiamy na pomarańcze – zielone, słodkie jednak ze wzbogacającą spektrum smaku nutką goryczy. Przepyszne. Jeśli wolicie pudding, na każdym ze spożywczych straganów można dostać atole. To gęsty napój na bazie kukurydzy. Może być zmieszany z czekoladą lub doprawiony cynamonem. Jest popularny na Wyżynach Majów, więc dostaniecie go w Gwatemali i w Chiapas.
Rękopis z Chichicastenango
Tym co tak naprawdę przyciągnęło nas do Chichicastenango była chęć ujrzenia miejsca, w którym Francisco Ximenez, jezuicki mnich, odkrył w 1701 roku majański kodeks. Odkrył lub zapisał podawaną z pokolenia na pokolenie legendę. Popol Vuh – Księga Rady Narodu K’iche’ przedstawia majańską wizję stworzenia świata, opiewa czyny bogów i bohaterów, wreszcie opowiada historię K’iche’, ich wędrówek i walk z innymi narodami Majów.
Jezuita spisał ją w qatzijob’al – języku K’iche’ łacińskim alfabetem. Jednocześnie przetłumaczył to wszystko na hiszpański. Oryginalna księga K’iche’ zaginęła. Rękopis z Chichicastenango po kasacie zakonu i likwidacji klasztorów w Gwatemali znalazł się w bibliotece. Był kolejno odnajdywany, wykradany, wielokroć sprzedawany zwiedzał kontynenty i prywatne sejfy. Wreszcie w 1941 roku został ostatecznie odkryty w bibliotece w Chicago. Jedno ze współczesnych tłumaczeń doczekało się nagrody Pulitzera. Rękopis został również przełożony z języka qatzijob’al na polski. Nie znaleźliśmy wprawdzie śladów Ximeneza, jednak spotkaliśmy w Chichicastenango wciąż żywych K’iche’.
Rok rozpoczęliśmy od dłuższego dwutygodniowego objazdu meksykańskiej części półwyspu Jukatan, który przeciągnęliśmy na Belize i Peten w Gwatemali. Wyprawa dotarła aż do 
