Meksyk, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Meksyku z polskim przewodnikiem, Merida
Merida to największe miasto na półwyspie Jukatan, tak w jego meksykańskiej, jak belizeńskiej czy gwatemalskiej części. Miasto, podobnie jak Campeche i Valladolid, zostało założone przez konkwistadorów z rodu de Montejo na gruzach olbrzymiego majańskiego miasta T’ho. O T’ho wiemy tyle, że było większe niż Izamal, które za czasów Majów miało aż 75 km2 i było najprawdopodobniej największym z miast tej cywilizacji. Potężne platformy i piramidy T’ho zostały, niestety, rozebrane, zaś materiał uzyskany w ten sposób posłużył do budowy katedry, kościołów i pałaców kolonialnego miasta Merida.
Arkady przy zocalo. Kolonialna architektura w Merida, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2020)
Kolonialne Merida charakteryzuje się prostokątnym układem jednokierunkowych ulic. Sercem tego systemu jest centralny plac z katedrą i głównym pałacami miasta. W Merida znajdują się dwa wspaniałe muzea z bogatymi kolekcjami artefaktów cywilizacji Majów. Są to: Gran Museo del Mundo Maya i Museo Regional de Yucatán, Palacio Cantón. Oba zdecydowanie zasługują na wizytę, o ile zdecydujecie się, by zatrzymać się na dłużej w mieście. Jeśli nie, kolonialne centrum Merida zasługuje co najmniej na wieczorny spacer wokół zocalo i pod gmachem opery.
Kariatydy na elewacji Casa de Montejo, domu konkwistadora Jukatanu, Merida, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Merida, zwane było niegdyś Białym Miastem. Była to stolica gospodarczego imperium, którego głównym skarbem okazało się włókno agawy sizalowej (Agave sisalana). Zwano je w tamtych czasach zielonym złotem. Produktami z włókna agawy były sizal i henekwen. Jukatan rozkwitł fortunami. Miasto Merida, jako jedno z pierwszych na Ziemi mogło sobie pozwolić na oświetlenie elektryczne. Fortuny te jednak równie szybko zgasły, kiedy na początku XX stulecia wynaleziono syntetyk – o wiele tańszy polipropylen. Sizalowy biznes podzielił los brazylijskiego imperium kauczuku.
Palacio Canton, gdzie mieści się jedno z dwóch interesujących muzeów cywilizacji Majów w Merida, Jukatan, Meksyk. Piękna kolonialna architektura w stylu hiszpańskiego baroku (fot: P.A. Trześniowski 2020)
Liście agawy sizalowej mogą mieć do dwóch metrów długości, a jej quiote (słup kwiatostanu, który wystrzeliwuje z rośliny w ciągu zaledwie kilkunastu dni) nawet dziesięć metrów. Z sizalu wyrabia się tradycyjnie kapelusze, liny, sznurki, maty, plecionki, worki, dywany oraz tarcze do darta. Jest ono w miarę odporne na działanie słonej wody. Sizal jest alternatywą dla azbestu oraz włókien szklanych. Największe uprawy sizalu są obecnie w Brazylii, Tanzanii, Kenii, na Madagaskarze, w Chinach i w Wenezueli.
Arkady przy zocalo. Kolonialna architektura w Merida, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Przez Merida przejeżdżamy zwykle w pogoni za pelikanami, po drodze nad rozlewiska Ria Celestun. Zatrzymujemy się też tutaj na nocleg w takcie tygodniowych i dwutygodniowych wycieczek objazdowych dookoła meksykańskiej części półwyspu Jukatan => Tajemnice Jukatanu. W pobliżu znajdują się wspaniałe ruiny Dzibilchaltun oraz epicentrum krateru Chicxulub, będącego pamiątką po uderzeniu meteoru, który 66 mln lat temu położył kres panowaniu gadów na Ziemi 🖖🤠🌴
Pitz – majańska rytualna gra w piłkę, zwana też z hiszpańska pelota, albo pok-ta-pok, Merida, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2019)
Meksyk, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Meksyku z polskim przewodnikiem, Valladolid
Valladolid to, obok Campeche i Merida, jedno z trzech miast założonych na półwyspie Jukatan przez jego konkwistadorów z rodu de Montejo. Miasto odznacza się piękną kolonialną architekturą i klimatycznym zocalo, na którym Majowie często odprawiają tańce.
Majańskie tańce na zocalo w Valladolid, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2023)
Kolonialne Valladolid powstało na gruzach majańskiego miasta Zaci. Tutaj również rozpoczęła się wielka insurekcja Majów (1847-1935), od egzekucji przez Jukateków jednego z domniemanych przywódców przyszłego majańskiego powstania. Na wieść o tej zbrodni powstanie rzeczywiście wybuchło…
Fontanna na zocalo w Valladolid, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2020)
Valladolid odwiedzamy zwykle w drodze do Ria Lagartos, Chichen Itza, Mayapan, Yaxuna, Gruta de Balankanche czy Ek Balam, ale można również zatrzymać się tu na kilka dni i wskoczyć do lokalnej dość monumentalnej cenoty Zaci
Meksyk, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Meksyku z polskim przewodnikiem, Campeche
Campeche to jedyne miasto w Ameryce Środkowej z zachowanymi fortyfikacjami miejskimi. Ze względu na bogatą historię związaną z epoką piratów i konkwistadorów, przyciąga turystów żądnych, by choć przez chwilę poczuć powiew minionych epok. Czasu krwawych podbojów i pirackich rajdów, które spadały na to bogate, kolonialne miasto. Campeche nie bez powodu ma w herbie okręty i fortyfikacje… Położone na zachodnim wybrzeżu półwyspu Jukatan, nad Zatoką Meksykańską, jest zarazem stolicą stanu o tej samej nazwie.
Rybacka łódź przecinająca Słońce zachodzące nad Zatoką Meksykańską w San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Campeche a podbój Jukatanu
Pierwszy okręt konkwistadorów przybił do wybrzeży Campeche 22 marca 1517 r. Ponieważ była to w ówczesnym hiszpańskim kalendarzu niedziela, dzień pod wezwaniem św. Łazarza, majańskie miasto Can Pech ochrzczono Lazarus. Majowie pokazali Hiszpanom płonący copal i nakazali odpłynąć, zanim się dopali. W 1531 r. do Can Pech powrócił z większą armią Francisco de Montejo. Zdobył miasto, jednak gdy przybyły posiłki Majów, uciekł. Can Pech padło dopiero w trakcie kolejnej inwazji 4 października 1540. Tak od imienia zdobywcy powstało San Franscico de Campeche. W nocy z 8 na 9 listopada 1546 r. w Campeche wybuchło majańskie powstanie i de Montejo ojciec, syn oraz cała reszta konkwistadorów musiała ponownie salwować się ucieczką. Hiszpański kronikarz Bernal Diaz Del Castillo wspomina, że w 1517 r. Can Pech zamieszkiwało ok. 36 tys. Indian. pod hiszpańskim butem ich liczebność szybko spadła poniżej sześciu tysięcy.
Słynna calle 59, uliczka rozciągająca się między Puerta del Mar i Puerta de Tierra. Kolonialna architektura starego miasta w San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Majańskie Can Pech czy Ah Kin Pech oznacza kleszcze pasożytujące na wężach, nie zaś kleszcze i węże, jak chce Wikipedia. Było to dosyć późne miasto, założone po rozpadzie Ligi Mayapan w wyniku wojny rodów Cocom i Xiu, która rozdarła resztki dogasającej cywilizacji na północy Jukatanu w 1441 r. Niecałe sto lat przed konkwistą. Późnopostklasyczne miasto Majów nie musiało znajdować się dokładnie tu, gdzie San Francisco de Campeche. Być może było to stanowisko archeologiczne Acanmul, położone 25 km na północny-wschód.
Piraci z Karaibów
Puerta de Tierra – Brama Morza, jedna z bram w murach miejskich. Zbudowane przeciwko piratom z Karaibów fortyfikacje starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Pierwsze transporty rabowanych dóbr wyruszyły z Nowego Świata do Europy tuż po odkryciu przez Kolumba Ameryk. Hiszpania zachowała monopol na handel z koloniami i szybko stała się najbogatszym państwem w Europie. Przyciągało to na Karaiby piratów i korsarzy z listami kaperskimi państw, które nie były w stanie sobie pozwolić na otwartą wojnę z Hiszpanią. Te konwoje to Srebrne Floty. Po drodze czekały na nie sztormy, piraci i korsarze…
Kolonialna architektura starego miasta w San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
W 1661 r. sir Henry Morgan, ten od rumu Jamaica, na czele niewielkiej floty wpłynął do portu w Campeche i złupił dwie wyładowane po reling towarami fregaty handlowe. W Campeche nie było wtedy żadnych okrętów wojennych, ale Morgan nie odważył się jeszcze atakować miasta. Był to początek problemów Campeche z bukanierami. W 1663 r. flota Bractwa Wybrzeża dowodzona przez Edwarda Mansvelta i sir Christophera Myngsa kompletnie złupiła Campeche.
Mariachi na starym mieście w San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Bractwo zgromadziło 1400 korsarzy i 14 okrętów, ale inni żądni bogactw dołączali do nich po drodze. W efekcie na Campeche spadło ponad 20 okrętów i kapitanowie, jak Henry Morgan czy Abraham Blauvelt. Piraci spędzili w Campeche dwa tygodnie, uwożąc z sobą 14 zdobycznych okrętów i niewyobrażalne bogactwa o wartości miliona reali. Klęska Hiszpanii była tak ogromna, że król Anglii, obawiając się konfrontacji zbrojnej w Europie, zakazał korsarzom kolejnych podobnych rajdów. W 1685 r. Laurens de Graaf ponownie złupił Campeche…
Unikalna kolonialna architektura
Kolonialna architektura starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
W wyniku napadów Bractwa Wybrzeża. Campeche postanowiono otoczyć murem. Fortyfikacje ukończone w 1792 r. wieńczyły jednak kres pirackich rajdów. W sto lat później wzięły za to udział w wojnach pomiędzy niepodległym od 1821 r. Jukatanem a Meksykiem. Otoczone murami miasto charakteryzuje prostokątna siatka jednokierunkowych ulic, przebiegających między kolonialnymi budynkami o kolorowych elewacjach. Główną arterią starego miasta jest calle 59, która prowadzi między dwiema bramami w dawnych murach miejskich. Są to Brama Morza – Puerta del Mar i położona na drugim końcu Brama Ziemi – Puerta del Firme.
Puerta del Mar – Brama Morza, jedna z bram w murach miejskich, zbudowane przeciwko piratom z Karaibów fortyfikacje starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Sercem ufortyfikowanej części miasta jest oczywiście zocalo, które nosi tu nazwę Plaza de la Independencia. Przy placu tym znajduje się katedra Nuestra Señora de la Inmaculada Concepción, główna świątynia miasta. Na środku zocalo znajduje się gazebo, budowla typowa dla kolonialnej architektury Ameryki Środkowej.
Kopuła dawnej jezuickiej świątyni pod wezwaniem San Jose i jej latarnia morska, kolonialna architektura starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Jednym z najciekawszych budynków Campeche jest zbudowana w stylu Churrigueresque Iglesia de San Juan de Dios – dawna jezuicka świątynia z przylegającym do niej kolegium. Budowla ta, prócz dzwonnicy, zawiera również latarnię morską.
Określany ultrabarokiem styl architektoniczny Churrigueresque. Dawna jezuicka świątynia pod wezwaniem San Jose, kolonialna architektura starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Do najciekawszych barokowych świątyń Campeche należy położony przy calle 59 kościół św. Rocha (Iglesia de San Roque). Należy on do zakonu Tercjarzy przez co zwany też bywa San Francisquito de la Tercera Orden.
Kościół pod wezwaniem San Roque. Kolonialna architektura starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Kolejną świątynią, którą warto odwiedzić jest znajdujący się w pobliżu Bastionu św. Piotra, kościół zakonu Juaninos. Zajmował się on niegdyś opieką nad chorymi i bezdomnymi. Fasada w górnej części ma nietypowy kształt trapezu, z małą dzwonnicą po lewej.
Fasada kościoła szpitalników pod wezwaniem San Juan de Dios. Kolonialna architektura starego miasta San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Wspaniałe Muzeum Architektury Majów (Museo de la Arquitectura Maya) mieści się w bastionie Matki Bożej Samotnej (Baluarte de la Soledad) – największym z ośmiu bastionów, które niczym kolce wyrastają z osiemnastowiecznych murów miejskich San Francisco de Campeche. Kolejne dwa muzea, poświęcone Majom Muzeum Archeologii Campeche (Museo Arqueológico deCampeche) i Muzeum Archeologii Podwodnej (Museo de Arqueología Subacuática) mieszczą się w dalej położonych fortach: Fuerte de San Miguel i Fuerte de San José. Ufortyfikowaną starówkę Campeche otaczają barrios – dawne dzielnice, w których osadzano siłą spacyfikowanych Majów. W jednej z nich, Barrio de San Roman znajduje się kościół będący miejscem kultu Czarnego Chrystusa.
Słynna figura Czarnego Chrystusa w kościele pod wezwaniem San Roman, na Barrio San Roman, jednej z dawnych majańskich dzielnic w San Francisco de Campeche, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2021)
Na zwiedzanie San Francisco de Campeche, najpiękniejszego kolonialnego miasta Jukatanu i jednego z ładniejszych miast Meksyku, zapraszamy w ramach wycieczek objazdowych => Tajemnice Jukatanu oraz wypraw planowanych na indywidualne zlecenia. Pod względem kolonialnej architektury hiszpańskiego baroku Cempeche jest z pewnością jeszcze ciekawsze niż wybudowane przez tę samą trójcę konkwistadorów z rodu de Montejo Valladolid i Merida 🖖🤠🏝️
Meksyk, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Meksyku z polskim przewodnikiem, Sian Ka’an
Poranne zorze nad Morzem Karaibskim poprzedzają wschód Słońca nad rezerwatem biosfery Sian Ka’an (fot: P.A. Trześniowski 2023)
Sian K’aan to rezerwat biosfery powołany pod auspicjami UNESCO. Jest to obszar ochrony przyrody o wyjątkowej wartości przyrodniczej. W momencie powołania był on największym z rezerwatów biosfery na Ziemi. Obecnie, na terenie Meksyku wyprzedza go pod tym względem rezerwat biosfery Calakmul, położony w południowo wschodnim Campeche. Sian Ka’an to przede wszystkim zespół estuariów. Dorastają w nich młode osobniki gatunków, które nie poradziłyby sobie w tym stadium na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej. Jest to druga pod względem długości rafa barierowa Ziemi po Wielkiej Rafie Barierowej Australii.
Najważniejszym elementem biosfery rezerwatu Sian K’aan są lasy namorzynowe (manglar), matecznik licznych gatunków zamieszkujących Mezoamerykańską Rafę Barierową (fot: P.A. Trześniowski 2018)
Sian Ka’an tworzy z Mezorafą spójny ekosystem. Estuaria to rozległe laguny i mokradła, które gnieżdżą się w tutejszych lasach mangrowych (manglar). Słonawa woda, która w nich występuje jest mieszaniną wody morskiej z Morza Karaibskiego i wody słodkiej, pochodzącej z cenot, rozległego systemu zalanych jaskiń. Estuaria mają bardzo szczególne znaczenie w czasach, gdy manglar na całych Karaibach pada pod ciosami siekier, by zrobić miejsce nadmorskim apartamentowcom.
Ostatnie dzikie i bezludne plaże na Riviera Maya pozostały już tylko w rezerwacie biosfery Sian Ka’an (fot: P.A. Trześniowski 2023)
Sian Ka’an matecznikiem przyrody
Sian Ka’an to ostoja przyrody. Szczytowym drapieżnikiem lagun są oczywiście krokodyle. Można się nimi cieszyć z mostu nad Boca Paila, trzeba na nie uważać na plażach Punta Allen. Sian Ka’an słynie jednak przede wszystkim z ptaków. Spotkacie tutaj dziesiątki pelikanów brunatnych, kilka gatunków większych drapieżników, jak rybołowy, czarnostrzębie i sokoły przydrożne, dziesiątki mniejszych gatunków ptaków, w tym wspaniałe kolibry. Jeśli dopisze szczęście, możecie ujrzeć flamingi. Pojedyncze, niestety, nie ma tu większych stad jak w Ria Lagartos.
Tz’unun – koliber, w tym wypadku szmaragdzik cynamonowy (Amazilia rutila) na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an, Riviera Maya, Jukatan, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2023)
Choć dziś nieliczne, w przeszłości tysiące tych zwierząt musiało zamieszkiwać laguny, czego dowodem są reliefy na piramidzie Castillo, na stanowisku archeologicznym w Muyil. Jest to najwyższa piramida Majów na wschodnim wybrzeżu półwyspu Jukatan. W Sian Ka’an żyją też ssaki, jak coati – ostronosy i dydelfy, ale największym rarytasem są jaguary! Spotkanie jaguara, nawet z daleka, to oczywiście niezwykle rzadki zaszczyt 🖖🤠🏝️
Autentyczne spotkanie z jaguarem w rezerwacie biosfery Sian Ka’an (fot: P.A. Trześniowski
Ruiny Majów w rezerwacie
Sian Ka’an był niegdyś terenem gęsto zamieszkiwanym przez Majów. Pozostałościami po ich wspaniałej cywilizacji są liczne świątynie, zbudowane w Stylu Wschodniego Wybrzeża (Costa Orriental). Na terenie Sian Ka’an musiały istnieć co najmniej dwa większe ośrodki cywilizacji Majów. Jeden z nich to Muyil (Chunyaxche), odkryty w 1926 roku przez ekspedycję morską Masona i Spindena, drugi to San Miguel odkryty w roku 1959 przez Michela Peissela. Peisell ponownie odkrył Chunyaxche, do którego dotarł lądem.
Jedna z porzuconych świątyń Majów w Stylu Wschodniego Wybrzeża w rezerwacie biosfery Sian Ka’an. Kto wypatrzy xtolok – iguanę w otworze wywietrznika? (fot P.A. Trześniowski 2021)
Peissel w przeciwieństwie do Masona i Spindena przemierzył prawie całe wschodnie wybrzeże Jukatanu pieszo, odkrywając siedemnaście stanowisk archeologicznych, z czego większość właśnie na terenie rezerwatu biosfery Sian Ka’an. Miał 21 lat, trochę ubrań i jedną parę sandałów. Większość ruin Majów na terenie Sian Ka’an została porzucona na pastwę losu i z roku na rok niszczeją. W 2023 roku, po wielu latach starań, udało się pozyskać fundusze na restaurację niektórych spośród tych świątyń, więc jest nadzieja na ocalenie przynajmniej co po niektórych 🖖🤠
W rezerwacie Sian Ka’an organizować można zarówno jednodniowe wycieczki, jak i wielodniowe pobyty w cichym i spokojnym Punta Allen.
Kontakt w sprawie wypraw do rezerwatu Sian Ka’an z przyrodnikiem i archeologiem: WhatsApp +52 984 876 1504 e-mail: archeoprzewodnik@gmail.com
Dzika przyroda Meksyku, ruiny Majów i egzotyczna meksykańska kuchnia – tygodniowa wyprawa dookoła półwyspu Jukatan. Meksyk, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie z polskim przewodnikiem
Wyruszmy razem na wyprawę przez trzy stany meksykańskiej części półwyspu Jukatan. W drodze zgłębimy tajemnice prekolumbijskiej cywilizacji Majów w oprawie egzotycznej jukatańskiej przyrody. Z uwagi na lokalizację większości rzadziej odwiedzanych stanowisk archeologicznych w głębi tropikalnego lasu tych dwóch światów nie da się rozdzielić. Szczególnie na południu, gdzie selwa walczy uparcie i cierpliwie każdego dnia, aby coraz głębiej pogrzebać ruiny. W drodze nie da się jednak pominąć i kolonialnego dziedzictwa Jukatanu – śladów jego krótkotrwałej, bazującej na sizalu, potęgi oraz trudnej walki o niezależność od Meksyku w cieniu niechlubnej eksterminacji Majów. Wyprawa Tajemnice Jukatanu to również dobra okazja do zapoznania się z meksykańską kulturą. Całość doprawimy bowiem smakiem wspaniałej meksykańskiej kuchni 🌴
Sałatka z kaktusów nopales ARCHEOWYPRAWY
Tajemnice Jukatanu – dzika przyroda Meksyku
W trakcie wyprawy zobaczymy dzikie krokodyle, flamingi, dziesiątki gatunków ptaków w stadach liczących po kilkaset sztuk. Będziemy obserwować wschody i zachody Słońca w otoczeniu dzikiej przyrody. Spotkamy małpy: są tu skoczne czepiaki i ogromne wyjce, których kłótnie przypominają ryk jaguara. Jaguary też są, ale te spotkać trudniej. Z dzikich kotów zdarzają się jeszcze pumy, margaje, oceloty i jaguarundi. Wyprawę zaczniemy od śródleśnej laguny w prywatnym rezerwacie Majów, gdzie spotkamy się z h’menem – majańskim szamanem
Wschód Słońca gdzieś na wschodnim wybrzeżu półwyspu Jukatan ARCHEOWYPRAWY
Następnie przejedziemy do wspaniałych rozlewisk Ría Lagartos z ogromnymi stadami flamingów, gniazdującymi tu okresowo pelikanami kanadyjskimi i licznymi przedstawicielami aż dwóch gatunków krokodyli. Wylądujemy na zupełnie dzikiej plaży. Następnie przejedziemy przez północną, zachodnią i południową część półwyspu, zwiedzając po drodze najciekawsze miejsca: ruiny Majów, współczesne majańskie miasteczka i kolonialne miasta z piękną hiszpańską architekturą: Valladolid, Merida, Campeche – jedyne ufortyfikowane miasto w Ameryce Środkowej, którego forty i mury wzniesiono niegdyś przeciwko piratom. Tym z Karaibów… Zobaczymy zrujnowaną hacjendę i kolorowe laguny, gdzie Majowie produkowali niegdyś sól🌴
Tajemnice Jukatanu – skarby cywilizacji Majów
Trasa prowadząca wśród małych miejscowości, dokąd nie dotarły jeszcze komercja i branża turystyczna pozwoli nam dobrze zapoznać się z meksykańską kuchnią – chilango. Jeśli chodzi o cywilizację Majów, przejeżdżając przez kilka historycznych regionów poznamy wachlarz interesujących stylów architektonicznych, jak Rio Bec, Chenes, Puuc, Styl Wschodniego Wybrzeża, czy Peten. Będziemy zwiedzać zarówno słynne stanowiska archeologiczne, jak: Calakmul, Becan i Edzna, jak mało albo zupełnie nieznane, do których wciąż jeszcze trzeba przedzierać się przez dżunglę. To miejsca, w których łatwo wcielić się w dawnych odkrywców i wciąż jeszcze czuć tutaj ducha eksploracji. Na stanowiskach tych wciąż jeszcze można wspinać się na piramidy, czego od dawna nie wolno robić w popularnych wśród turystów miejscach, jak Uxmal czy Chichen Itza
Becan, Campeche, Meksyk
Na koniec zobaczymy jeszcze jeden prawdziwy przyrodniczy fenomen, zwany wulkanem nietoperzy – co wieczór, o zachodzie Słońca miliony skrzydlatych stworzeń, należących do dziewięciu gatunków wylatują z wnętrza głębokiego leja krasowego, mieszczącego się na terenie kolejnego prywatnego rezerwatu Majów. Wyprawę zakończymy nad kolejną urokliwą laguną ☀️🌴
Wyprawa dookoła Jukatanu jest zaplanowana na siedem dni, ale na życzenie można ją w dowolny sposób zmodyfikować. Szczególnie na południu meksykańskiej części półwyspu są setki miejsc w selwie, które warto odwiedzić, by poznać jeszcze więcej tajemnic cywilizacji Majów i sycić się dziką przyrodą. Na wyprawie przyda się strój kąpielowy i ręcznik, wygodne buty z podeszwą do chodzenia po kamieniach oraz nakrycie głowy, a w porze deszczowej (od kwietnia do grudnia) lekka peleryna. Do obserwacji ptaków warto zabrać lornetkę albo teleobiektyw. Aparat czy kamera w Meksyku przydają się zawsze. Wyprawy wokół meksykańskiej części półwyspu prowadzi Przemek Trześniowski: przyrodnik i archeolog-majanista
Belize, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie z polskim przewodnikiem
Belize to mały kraj wielkich możliwości. Turystyka koncentruje się tu wzdłuż linii wybrzeża chronionego Mezoamerykańską Rafą Barierową. Jest to długa co do długości rafa barierowa Ziemi po Wielkiej Rafie Barierowej u wybrzeży Australii. Mezoamerykańska Rafa Barierowa to łatwo dostrzegalna granica światów. Oddziela niespokojne, pełne wraków wody Morza Karaibskiego od płytkich wód przybrzeżnych, o cudownej lazurowej barwie. W strefie chronionej rafą barierową znajdują się liczne wyspy – cayos. Ich klimat: wspaniałe białe plaże udekorowane wieńcami kokosowych palm, stał się symbolem wypoczynku na Karaibach mimo, iż palmy kokosowe są gatunkiem obcym, który przynieśli tu ze sobą Hiszpanie. Chronione Mezoamerykańską Rafą Barierową przybrzeżne wody Belize to doskonały teren do sportów wodnych jak nurkowanie i żeglarstwo.
Oryginalna przyroda linii brzegowej Belize to manglar – lasy mangrowe. Skrywają one tętniące życiem estuaria – mateczniki większych gatunków ryb z rafy koralowej. Niestety napór turystyki sprawia, że coraz częściej wyrąbywane są one by zrobić miejsce apartamentowcom. Ten cywilizacyjny nacisk obserwujemy od pewnego czasu w trakcie nurkowania na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej – sporo ryb, które powinny jeszcze dorastać w estuariach ląduje na rafie i przedwcześnie ginie. W przeszłości, wzdłuż karaibskiej linii brzegowej Belize znajdowały się liczne warzelnie soli, w których dawni Majowie produkowali z wody morskiej ten ważny dla przetrwania wielkich miast w głębi lądu minerał (artykuł: Atz’aam sól jako kryptowaluta Majów? Archeologia podwodna w Belize).
Podobnie jak w innych częściach Mezoameryki, Belize było terenem działania tajemniczej cywilizacji Majów. Wielkie miasta Majów, jak Caracol, Altun Ha, Lammanai, Nim Li Punit i Cerros to doskonały temat na wyprawy i wspaniałe urozmaicenie podróży po interiorze Belize. Wnętrze kraju jest bogate przede wszystkim w dziką przyrodę. W niedostępnej dżungli Belize ćwiczą siły specjalne Zjednoczonego Królestwa Brytyjskiego. W dolinach rzek, jak Motagua, Belize, Macal, prócz ruin Majów znajdują się jaskinie, w których również znajdowane są ślady tej niesamowitej cywilizacji. Najsłynniejsze z jaskiń dopuszczonych do turystycznego ruchu to: ATM, Crystal Cave, Chechem Ha i Rio Frio. Wśród niedostępnych, wciąż pozstaje Chiquibul – największa sucha jaskinia na zachodniej półkuli. W południowo zachodniej części Belize, tuż na południe od granicy półwyspu Jukatan, mieszczą się w Góry Maya.
Trasa nadchodzącego zaćmienia Słońca w dniu 14 października 2023. Na trasie południowo-zachodnia część półwyspu Jukatan z ruinami Majów, położonymi w dzikiej selwie (źródło: Great American Eclipse)
Zaćmienie Słońca to najbardziej niesamowity z fenomenów astronomicznych, jakie są możliwe do obserwacji na powierzchni Ziemi. Śmiało można stwierdzić, że fascynował on człowieka od zawsze. Źródłem tej ekscytacji była (po drugie) trudna, ale możliwa do wyliczenia powtarzalność zjawiska – wiedza daje władzę nad niewyedukowanym tłumem (cykl saros). Pierwszorzędną przyczyną jest jednak niesamowitość tego wydarzenia. Budzi ona podobno w ludziach atawistyczny strach. Do zaćmienia Słońca dochodzi jedynie podczas nowiu, w momencie kiedy Księżyc, naturalny satelita Ziemi, znajdzie się w syzygium – dokładnie na linii prostej pomiędzy Ziemią a Słońcem. Skoro nów jednak, zgodnie z cyklem synodycznym Księżyca, zachodzi co 29,5 dnia, dlaczego nie obserwujemy zaćmień Słońca w czasie każdego nowiu? Spróbujcie przypomnieć sobie kiedy na własne oczy oglądaliście ostatnie… Czemu zaćmienie Słońca to taka wielka rzadkość?!
Częściowe zaćmienie Słońca nad Polską – Kraków 25 X 2022 r.
Kiedy smok czai się na Słońce i Księżyc
Orbita Księżyca, niestety, jest nachylona do orbity Ziemi pod kątem nieco ponad 5˚. W efekcie Księżyc rzadko przechodzi przez syzygium w takcie nowiu. Jego stożkowy cień zbyt często mija wtedy Ziemię. Orbity Ziemi dookoła Słońca oraz Księżyca dookoła Ziemi przecinają się zatem w tzw. punktach węzłowych (zwanych głową i ogonem smoka – łac: caput draconis i cauda draconis). Do zaćmienia może dojść tylko wtedy, kiedy Księżyc znajdzie się w jednym z tych punktów (smok połyka Słońce). Daje to na powierzchni Ziemi od dwóch do pięciu zaćmień Słońca w ciągu jednego roku tropikalnego. Zważywszy niewielki rozmiar cienia Księżyca na powierzchni Ziemi oraz jej obrót dookoła osi i zmiany nachylenia, wywołujące pory roku, niełatwo załapać się na zaćmienie Słońca dwa razy w tym samym miejscu w ciągu jednego życia! Ostatnie pełne zaćmienie Słońca w Warszawie miało miejsce 28 lipca 1851 r. Kolejne wydarzy się tam dopiero 8 czerwca 2681 r. Dlatego ludzie, chcąc obserwować Księżyc połykający Słońce, podążają za Księżycem i Słońcem…
Częściowe zaćmienie Słońca nad Polską – Kraków 25 X 2022 r.
Łowcy zaćmień i turystyka umbralna
Astronomia i archeologia to nauki, które znajdują najwięcej miłośników pośród amatorów. Ja też obiema dziedzinami interesowałem się od dziecka. Na stare lata, z drugiego wykształcenia, zostałem nawet archeologiem. Na studiach zaś bardzo chętnie łączyłem archeologię z astronomią – kiedy kogoś pasjonuje architektura prekolumbijskiej Mezoameryki, nie ma w tym w gruncie rzeczy absolutnie nic dziwnego. I tak pośród książek, jakie spłodził mój ulubiony profesor od archeoastronomii, Anthony Aveni, trafiła w moje ręce In the Shadow of the Moon: The Science, Magic, and Mystery of Solar Eclipses. Z książki tej dowiedziałem się o łowcach zaćmień, którzy płacą ciężkie pieniądze za szanse obserwacji tego fenomenu. Podróżują oni statkami wycieczkowymi (najdłuższy czas trwania całkowitego zaćmienia Słońca to 7 minut 31 sekund, więc dość praktycznie jest podążać za cieniem Księżyca, przesuwającym się po powierzchni Ziemi). Zadałem sobie wtedy pytanie: skoro podróżujemy w pogoni za zaćmieniami, dlaczego nie do Meksyku i na półwysep Jukatan, który tak dobrze znam? Pomysł na wyprawę powrócił, kiedy na stronie NASA zobaczyłem trasę zbliżającego się w 2023 r. zaćmienia Słońca.
Anthony Aveni In the Shadow of the Moon: The Science, Magic, and Mystery of Solar Eclipses, Yale University Press 2017
Zaćmienie Słońca 2023 w Meksyku – miejsce akcji
Na półwyspie Jukatan zaćmienie Słońca w październiku 2023 r. będzie miało miejsce w okolicach południa. Oznacza to najdłuższy czas trwania fenomenu (źródło: Great American Eclipse)
Południowo-zachodnia część półwyspu Jukatan znajduje się na trasie nadchodzącego zaćmienia Słońca w październiku 2023 roku. Co więcej Jukatan leży w pobliżu spodziewanego geograficznego maksimum zaćmienia. Znam dobrze półwysep Jukatan, pełen wspaniałych prekolumbijskich stanowisk archeologicznych, słynących z monumentalnej architektury. Znam jego dzikie plenery – w tej części Meksyku zachowały się bowiem najbardziej rozległe obszary leśne pierwotnych lasów zwrotnikowych, selwa Majów…
Plenerem fenomenu astronomicznego – nadchodzącego zaćmienia Słońca w październiku 2023, będą monumentalne piramidy zanurzone w naprawdę dzikiej selwie. Wierzę, że niesamowicie będzie obserwować zaćmienie Słońca z wystających ponad dach dżungli szczytów majańskich piramid. Sam też zastanawiam się, w jaki sposób na zaćmienie Słońca zareaguje przyroda, w szczególności czepiaki i wyjce, jakich na wybranym przeze mnie stanowisku archeologicznym jest zwykle mnóstwo…
Czarny wyjec jukatański (Alouatta pigra) Meksyk, Jukatan, CampecheMłody czarny wyjec jukatański (Alouatta pigra) na jednym ze stanowisk archeologicznych w Campeche, Jukatan, Meksyk
Piramidy Majów
Majowie byli gorliwymi prześladowcami czasu – w ten sposób właśnie określił ich cywilizację profesor Aveni. Informacje związane z wiekiem Księżyca, czas trwania lunacji oraz jej kolejność w sześciomiesięcznych cyklach rejestrowali w swych bardzo mocno rozbudowanych zapisach kalendarycznych okresu klasycznego. Nie uważacie, że wspaniale będzie oglądać skrzące się korale Baily’ego i pierścień ognia, które można zaobserwować przy zaćmieniu, ze szczytu piramidy w jednym z ich najpotężniejszych miast? Pierścień ognia, którego możemy się spodziewać, widoczny będzie w pasie o szerokości około 200 km. Na tej trajektorii leżą jednak tylko dwa duże ośrodki Majów dopuszczone do ruchu turystycznego, z zapewniającymi perfekcyjną widoczność monumentalnymi piramidami, na których szczyty nadal można się wspiąć (w popularnych turystycznie miejscach, jak Chichen Itza czy Coba, wchodzenie na szczyty piramid jest zabronione).
Trasa przejścia umbry – cienia Księżyca przemieszczać się będzie w dużej mierze przez najbardziej dzikie tereny meksykańskiej części półwyspu Jukatan (źródło: Great American Eclipse)
Astronomowie przewidują, że całe zjawisko zaćmienia Słońca w październiku 2023 potrwa nieco ponad 2,5 godziny. Samo maksimum, gdy Księżyc znajdzie się w samym centrum tarczy Słońca, prezentując nam pierścień ognia, to zaledwie pięć minut. Antumbra – cień Księżyca, w okolicach południa będzie poruszać się z prędkością około 3 tys. km/h.
Trasa przejścia umbry z liniami czasu trwania maksimum fenomenu (źródło: Great American Eclipse)
Nie tylko zaćmienie Słońca – co jeszcze możemy robić w Meksyku?
Częściowe zaćmienie Słońca nad Polską – Kraków 25 X 2022 r.
Wyprawę na zaćmienie Słońca w Meksyku warto rozbudować o objazd meksykańskiej części półwyspu Jukatan. Wycieczka taka daje szansę na zapoznanie się z dziką przyrodą Mezoameryki. Czekają na nas dwa gatunki krokodyli, dwa gatunki małp i setki gatunków ptaków (w selwie żyje też pięć gatunków kotowatych: jaguar, puma, margaj, ocelot i jaguarndi, czy tapiry, ale te widuję dość rzadko). Czeka wspaniała architektura kolonialna i prekolumbijska architektura cywilizacji Majów.
Kameralna wyprawa w grupie pasjonatów
Ze względu na specyfikę wyjazdu, zakładam jego realizację po kosztach. Jestem jednak w stanie zabrać ze sobą jedynie kameralną grupę (kwestia samochodu, tańszych noclegów w dobrych, spokojnych miejscach oraz …pojemności szczytów piramid 😉 Liczę na pasjonatów, z którymi można wspólnie dzielić pasje, ludzi złaknionych mocnych wrażeń i niecodziennych przygód. Do zobaczenia na szlaku Przygody
Zapraszam do zapoznania się z relacją z wyprawy na obrączkowe zaćmienie Słońca w Meksyku 14 X 2023. Kolejne zaćmienie Słońca nad Meksykiem, tym razem całkowite, będzie miało miejsce już 8 kwietnia 2024. Kolejna wspaniała przygoda krajoznawczo-astronomiczna przed nami!!!
Chętnych na przeżycie całkowitego zaćmienia Słońca w Meksyku, w kwietniu 2024 zapraszam do kontaktu przez WhatsApp +52 984 876 1504 lub email: archeoprzewodnik@gmail.com
W pogoni za marzeniami – ARCHEOWYPRAWY ALPHADIVERS 2022 – krótki kolaż z tegorocznych zdjęć
Rok 2022 w ALPHADIVERS to m.in. nietuzinkowe archeowyprawy. Wielokrotnie objechaliśmy dookoła meksykańską część półwyspu Jukatan, odwiedzając najciekawsze spośród stanowisk archeologicznych, jak Calakmul, Palenque, Becan, Coba, Yaxchilan, Xtambo, Yaxuna, dworce regionu Rio Bec… Odwiedziliśmy najpotężniejsze piramidy na Niznach Majów w El Mirador, Nakbe, El Tintal, Wakna i Tikal w Gwatemali, porzucone w przepastnych lasach deszczowych Peten w Gwatemali. Wizytowaliśmy ważne stanowiska na Wyżynach Majów, jak Kaminaljuyu w Gwatemali i Tonina w Chiapas, czy Chiapa de Corzo po za nimi
Archeowyprawy to nie tylko ruiny Majów, ale przede wszystkim wspaniałe widoki oraz piękna przyroda. Spotykaliśmy w selwie margaje, czepiaki, wyjce, ogromne krokodyle w Sian Ka’an, nad Ria Lagartos i Rio Usumacinta w Selwie Lakandonów. W Meksyku i Gwatemali obserwowaliśmy tukany, barwne trogony, flamingi, motmoty czy kacyki. Podziwialiśmy wschody i zachody Słońca ze szczytów piramid Majów w Królestwie Węża, w Niecce Mirador-Calakmul oraz inne fenomeny astronomiczne, jak fazy Wenus, pasy Jowisza, plamy na Słońcu, zaćmienia – nigdzie na Ziemi nie widać tylu gwiazd co bezludnych lasach Peten. Wspólnie realizowaliśmy marzenia i tego samego życzymy Wszystkim w nadchodzącym roku 2023
Gwatemala, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Gwatemali z polskim przewodnikiem, Peten
Kolebka cywilizacji na Nizinach Majów. Miejsce, w którym powstał ich pierwszy wielki organizm państwowy: kilkadziesiąt miast połączonych siecią mających nawet po kilkadziesiąt kilometrów dróg niwelujących wszelkie nierówności gruntu, z centrum w El Mirador. Miast, w których 2,5 tysiąca lat temu rozkwitła monumentalna architektura – potężne piramidy triadyczne, które w trakcie lotniczych zwiadów nad Gwatemalą, przeprowadzonych w poszukiwaniu zaginionych miast, zaklasyfikowano jako… wygasłe wulkany. Gdy ich odkrywca, Ian Graham, doniósł o ich rozmiarach i wieku świat nauki długo nie chciał dawać mu wiary. Dziś, nadal skryte pod zielonym całunem mezoamerykańskiej dżungli, oferują jedyny w swym rodzaju kalejdoskop wrażeń: tajemnice odległej o tysiące lat przeszłości w oprawie wciąż najbardziej dzikiej natury.
Wyprawy do El Mirador to ekspedycje w odległą przeszłość Mezoameryki. Niedawne badania LiDARem na terenie Niecki Mirador-Calakmul pozwoliły zidentyfikować tam ponad 900 stanowisk archeologicznych i to tylko po południowej, gwatemalskiej stronie granicy. Większość z nich pochodzi z najstarszego, jeśli mówimy o cywilizacji Majów, okresu środkowopreklasycznego (1000 p.n.e. – 250 n.e.). W ramach 6-dniowego trekkingu przez las odwiedzamy najważniejsze, najstarsze i najpotężniejsze z nich: El Mirador, El Tintal, Nakbe, Wakna (El Guiro) i pomniejsze jak La Florida. Wszystkie wschody i zachody Słońca możemy podziwiać ze szczytów ich piramid, które wystają dobrze ponad dach selwy (piramida triadyczna La Danta w El Mirador ma 72 m wysokości).
Trekking i obozowanie w selwie
Wyprawy do El Mirador to bliskie obcowanie z egzotyczną przyrodą. Idziemy przez niezamieszkany i wciąż dziki las, który poszczycić się może największym zagęszczeniem jaguarów na Ziemi. Spotkanie oko w oko z drapieżnikiem jest oczywiście mało prawdopodobne, ale na terenie Niecki Mirador-Calakmul widujemy też pumy, oceloty, margaje i jaguarundi. Dzika przyroda Peten to również dwa gatunki małp: czepiaki i wyjce oraz tapiry, pekari, jelenie, aguti i wiele gatunków ptaków, w tym zadziorne tukany i drogocenne trogony. Pełen odgłosów las nigdy nie zasypia, a śpimy w selwie w wygodnych, jednoosobowych namiotach. Jemy pyszne jedzenie z polowej kuchni. Archeolog prowadzący wyprawę opowiada o fascynującej i pełnej zwrotów akcji historii zmagań o dominację na Nizinach Majów, a lokalni przewodnicy opowiadają o przyrodzie.
Wyprawy do El Mirador można łączyć ze zwiedzaniem południowej części Gwatemali: pięknego kolonialnego miasta Antigua Guatemala, otoczonych wulkanami jezior jak Amatitlan, Atitlan, czy ruin na Wyżynach Majów, jak Takalik Abaj czy Kaminaljuyu. Można również je łączyć ze zwiedzaniem Tikal, bądź, w razie przylotu i wylotu z Meksyku, stanowisk archeologicznych na terenie Jukatanu w Meksyku i wypoczynkiem na malowniczych wysepkach cayos na wybrzeżu Morza Karaibskiego w Belize, gdzie możliwe jest również nurkowanie na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej – drugiej co do długości rafie barierowej Ziemi). W Meksyku, zwiedzanie ruin Majów można połączyć z nurkowaniem we wspaniałych Cenotach na Riviera Maya. Po szczegóły zapraszamy do kontaktu przez WhatsApp lub pocztę elektroniczną. Zapraszamy na archeowyprawy
Ria Lagartos – rozlewiska Lagartos znane były Hiszpanom od 1511 r. Na mapie w wydanej wtedy księdze De orbe novo (hiszp: Nowy Świat) nosi nazwę Bahía de Lagartos – Zatoki Krokodyli. Przed podbiciem Jukatanu istniała na tym terenie mała majańska osada o nazwie Hol Koben. W 1517 r. niefortunna ekspedycja konkwistadora Francisca Hernándeza de Córdoby, pobitego przez Majów pod Champoton po drugiej stronie półwyspu, bezskutecznie szukała tu słodkiej wody. Odnaleźli jedynie pelikany, flamingi i krokodyle… Bardzo dużą ilość krokodyli…
Przyroda Ria Lagartos
Wyprawy ALPHADIVERS nad Ria Lagartos mają za cel spotkać z bliska oba żyjące ich tu gatunki: krokodyla Moreleta (Corcodylus moreletii) i krokodyla amerykańskiego (Crocodylus acutus). Być może nawet nauczycie się je odróżniać 😉 Ria Lagartos to teren bytowania setek gatunków ptaków, spośród których najbardziej rzucają się w oczy barwne flamingi. Flamingi to bardzo płochliwe ptaki, dlatego m.in. realizujemy aż dwa wypłynięcia, aby dać sobie szansę podejść do nich bliżej i jeśli trzeba podchodzimy dosłownie, podkradając się przez błota 😉 Wieczorami, z zachodem Słońca w tle, spotykamy delfiny butlonose 🙂
Prócz flamingów nad Ria Lagartos prężą pióra drapieżniki: czarnostrzębie (Buteogallus anthracinus), karakary (Caracara sp.) i rybołowy (Pandion haliaetus), ogromne czaple białe (Ardea alba), czaple śnieżne (Egretta thula), potężne czaple modre (Ardea herodias), zwane w Meksyku morena, czaple zielone (Butorides virescens), trójbarwne (Egretta tricolor) i rdzawoszyje (Egretta rufescens) oraz tygryski nagobrode (Tigrisoma mexicanum), zwane w Meksyku el tigre. Powierzchnię wody patrolują kormorany oliwkowe (Phalacrocorax brasilianus), które potrafią znikać pod wodą na dobre kilka minut i pelikany brunatne (Pelecanus occidentalis). Niebo przecinają fregaty (Fregata magnificens). Sezonową ciekawostką są pelikany dzioborogie (Pelecanus erythrorhynchos), które dolatują tu aż z Kanady.
Przyrodniczy rarytas z paleozoiku
Na powierzchni wody znajdujemy też czasem skrzypłocze (Limulus polyphemus) – reliktowe organizmy, które wyewoluowały w ordowiku (445 mln lat temu).
Rejsy po Ria Lagartos są stałym elementem programu wypraw ALPHADIVERS dookoła meksykańskiej części półwyspu Jukatan. Aby maksymalnie nasycić się wrażeniami i zachłysnąć przyrodą organizujemy w ramach jednej wyprawy aż dwa wypłynięcia!! 🙂 Nie tylko dlatego, że lubimy wschody i zachody Słońca, ale ze względu na zróżnicowaną aktywność przyrodniczą w różnych częściach dnia. Chcemy dać sobie szansę na podglądanie obu gatunków krokodyli, bliskie podejścia do flamingów oraz na delfiny. Przypadkiem są to również pory kiedy nad Ria Lagartos jest jak najmniej turystów 😉
Nie tracimy też czasu na obiekty przemysłowe, tzw. Las Coloradas – do majańskich salinas słonowodnych lagun z przepięknie wybarwioną wodą, które służyły dawnym Majom do produkcji soli będziemy mieć bliski dostęp w dalszej części wyprawy dookoła półwyspu Jukatan, np. tygodniowego objazdu => Tajemnice Jukatanu (7 dni). Po szczegóły zapraszamy do kontaktu przez WhatsApp pod numerem +52 984 876 1504. Zapraszamy na archeowyprawy z przyrodnikiem i archeologiem
🌴
