Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador i Honduras – archeowyprawy po drogach i bezdrożach pięciu krajów Mezoameryki i Ameryki Środkowej w roku 2024 🙂
W pogoni za marzeniami – ARCHEOWYPRAWY 2024: Meksyk, Gwatemala, Belize, Salwador i Honduras
„Nośniki bytu są nietrwałe – żarliwie usiłujcie”
– książę Siddhartha Gautama (Budda).
Wschód Słońca nad Morzem Karaibskim, Ambergris Caye, Belize (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Rok 2024 był dla nas niezwykle intensywny podróżniczo 🙂 Realizowaliśmy archeowyprawy po drogach i bezdrożach wszystkich pięciu obecnych państw Mezoameryki: Meksyku, Gwatemali, Belize, Salwadoru i Hondurasu. Wspinaliśmy się na wulkany w Salwadorze i na południu Gwatemali na Wyżynach Majów. Wyprawialiśmy się również na poszukiwanie północnych granic Mezoameryki, sprawdzając strefy mezoamerykańskich wpływów w meksykańskich stanach Sinaloa, Hidalgo, Zacatecas, Durango, Queretaro, Michoacan, Coahuila, Nayarit, Jalisco i San Luis Potosi
W ramach drugiej już astrofotowyprawy udało nam się przeżyć kolejne zaćmienie Słońca – tym razem całkowite zaćmienie Słońca, a nie obrączkowe. Całym wachlarzem zmysłów byliśmy w stanie doświadczyć jak ogromna jest między nimi różnica. Nasze niebo w roku 2024 wiosną wspaniale rozświetliły zorze, a jesienią przecięła kometa C/2023 A3 Tsuchinshan-ATLAS. Klamka zatem zapadła – będziemy organizowali turystykę zaćmieniową i kolejne astrofotowyprawy. Już teraz możecie pytać o miejsca na listach naszych wypraw na zaćmienie Słońca w latach 2026 (Hiszpania) i 2027 (Egipt).
Zorza polarna (aurora borealis) wywołana koronalnym wyrzutem masy (CME) wycelowanym w stronę Ziemi 10 V 2024, w 32 dni po całkowitym zaćmieniu Słońca (fot: P.A. Trześniowski)
Upływający rok 2024 to terabajty filmów i zdjęć. Ze względu na gęsto wypełniony kalendarz w terenie, niewiele z nich udało się do tej pory opracować i udostępnić w internecie. Podsumowując jednak liczbę odsłon na podstronach poszczególnych etapów archeowypraw oraz reakcji na naszych social media, jak instagram i facebook, możemy śmiało sformułować listę atrakcji, które zmieściły się na podium najciekawszych archeowypraw roku 2024:
I. Całkowite zaćmienie Słońca w Meksyku
Całkowite zaćmienie Słońca w Meksyku 8 IV 2024 w stanie Durango (fot: P.A. Trześniowski)
1. Całkowite zaćmienie Słońca w Meksyku – to była niesamowita wyprawa przez 12 stanów środkowego i północnego Meksyku! Całkowite zaćmienie Słońca w Meksyku było w tym wypadku celem, ale również pretekstem do odwiedzenia dziesiątek interesujących miejsc: stanowisk archeologicznych, rezerwatów przyrody i zabytków kolonialnej architektury Meksyku, przemierzając przez cały czas na trasie przez wspaniałe i jedyne w swoim rodzaju pejzaże gór Sierra Madre i pustyni Chihuahua
Drogi i bezdroża Durango w północnym Meksyku (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Mając porównanie z obserwowanym rok wcześniej zaćmieniem obrączkowym w Becan potwierdziliśmy że, nie da się w żaden sposób jednego z drugim porównać tak, jak nie da się wytłumaczyć tych czterech i pół minuty fazy totality nikomu, kto sam tego nie przeżył!
II. Lot balonem nad Teotihuacan
Lot balonem nad ruinami Teotihuacan o wschodzie Słońca (fot: P.A. Trześniowski 2024)
2. Lot balonem nad piramidami Teotihuacan – to był jeden z etapów wielkeij astrofotowyprawy #SolarEclipseRun2024, ale ruiny Teotihuacan znajdują się bardzo blisko miasta Meksyk, więc aż proszą się o częstsze odwiedzanie w ramach krótszych archeowypraw do centralnej części Meksyku podobnie, jak pobliska toltecka Tula. Ogromne piramidy Teotihuacan potrafią wgniatać w ziemię, kiedy staje się u ich podnóża! Największe miasto prekolumbijskiej Mezoameryki, a zarazem stolica najpotężniejszej hegemonii połowy pierwszego tysiąclecia n.e. dopiero z góry daje jednak pojęcie o swoich rozmiarach. Chociaż raz w życiu warto jest zobaczyć Teotihuacan zarówno na górze jak na dole
Lot balonem nad piramidami Teotihuacan (fot: P.A. Trześniowski 2024)
III. Wielki Blue Hole w Belize
Wielki Blue Hole na atolu Half Moon Caye na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej w Belize (fot: P.A. Trześniowski 2024)
3. Lot nad Wielkim Blue Holem, tym odkrytym przez kapitana Jacquesa Cousteau. Wielki Blue Hole na Karaibach to jedna z najgłębszych studni krasowych Ameryki Środkowej i Mezoameryki. Nurkowaliśmy w niej po wielokroć w ramach wypraw nurkowych CENOTY.PL i ALPHADIVERS, jednak po nurkowaniach w meksykańskich w Cenotach pokryte morskim osadem ściany studni nigdy nie robiły odpowiednio głębokiego wrażenia 😉
Wielki Blue Hole na atolu Half Moon Caye na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej w Belize (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Widok z góry na Wielki Blue Hole, podobnie jak i panorama na otaczającą go koralową rafę Half Moon Caye i Mezoamerykańską Rafę Barierową w Belize to znacznie wyższy poziom wrażeń. Jeśli wybieracie się na nurkowanie w Wielkim Blue Hole pamiętajcie, że warto zobaczyć go również, albo i przede wszystkim z tej strony
Archeowyprawy 2024 to kilkanaście nowych stanowisk archeologicznych na naszej liście
W roku 2024 z prawdziwą przyjemnością odwiedzaliśmy swoje ulubione stanowiska archeologiczne na terenie Meksyku, Gwatemali, Belize, Hondurasu i Salwadoru. Spędziliśmy znów trochę czasu w Tikal, odwiedziliśmy ponownie Copan i Quirigua. Przejechaliśmy z historycznie pierwszą wycieczką przez teren polskich wykopalisk archeologicznych w San Isidro, w departamencie Sonsonate. Przeżywaliśmy niesamowite chwile w trakcie obrzędów Majów K’iche’ w Chichicastenango, gdzie spisano niezwykle ważną księgę Popol Vuh. Przechadzaliśmy po rubieżach Mezoameryki w niesamowitej górskiej twierdzy La Quemada czy między petroglifami Las Labradas na brzegach Pacyfiku
Skalne wybrzeże Oceanu Spokojnego na stanowisku archeologicznym Las Labradas, Sinaloa, Meksyk (fot: P.A. Trześniowski 2024)
To oczywiście nie wszystko: Nakum, Tzintuntzan, La Ferreira czy Los Torilles… Relacje z poszczególnych etapów astrofoto- i archeowyprawy #SolarEclipseRun2024 pojawiają się, w miarę obróbki materiałów, na poświęconej jej stronie tytułowej => Solar Eclipse Run 2024 oraz na blogu podróżniczym Agnieszki Staniak: #ZapiskiNiepozorne. Opowieści ilustrujące inne nasze ubiegłoroczne archeowyprawy można przeczytać również tu:
Zapraszamy na kolejne archeowyprawy!! Oby kolejny rok 2025 był dla nas wszystkich jeszcze bogatszy w pozytywne wrażenia i znacznie lepszy niż odchodzący 2024!!
Zachód Słońca nad Oceanem Spokojnym w Meksyku (fot: P.A. Trześniowski 2024)
El Mirador, wycieczka z polskim archeologiem, Gwatemala, Peten, Nakbe, El Tintal, treking, wyprawa, wyprawy, polski przewodnik
Mapa Niecki Mirador z zaznaczonymi stanowiskami archeologicznymi, znajdującymi się w pobliżu trasy trekingu (jest ich znacznie, znacznie więcej)
Wyprawy do El Mirador zaczynamy zwykle na Flores – wyspie na jeziorze Peten Itza w departamencie Peten w Gwatemali. To historyczne miejsce, gdzie przed trzema stuleciami mieściła się jeszcze Noj Peten – ostatnia twierdza Majów, która padła pod butami Hiszpanów dopiero w 1967 r., formalnie kończąc konkwistę.
Dziś po Majach zostało tylko kilka stel, które można zobaczyć w centrum placu w najwyższym punkcie wyspy i nieco artefaktów w lokalnym muzeum, które znajduje się na jednej z sąsiednich wysepek. Hiszpanie przez kilka dni równali miasto z ziemią, niszcząc dosłownie wszystko. Dziś całą wyspę Flores wypełnia ciasno kolonialna architektura. Pomimo trudnej przeszłości jest dość miłe i klimatyczne miejsce, w którym warto jest spędzić noc, jeśli nie przed to tuż po wyprawie, popłynąć łódką na półwysep San Miguel do majańskich ruin Tayasal, obejrzeć zachód Słońca nad wodą.
Jezioro Peten Itza, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2017)
Dzień 1 – Flores > Carmelita > El Tintal
W Peten wystarczy jeden deszcz, by dobrze znana ścieżka zanikła w selwie (fot: P.A. Trześniowski 2017)
Pierwszego dnia wyprawy wstajemy bardzo wcześnie rano i przejeżdżamy do ostatniej wioski w selwie do jakiej prowadzi w miarę przejezdna droga (około 3,5h). Tam jemy śniadanie, przepakowujemy plecaki, zostawiając ewentualnie w wiosce to co nie będzie nam potrzebne w lesie i wyruszamy w drogę. Pierwszy etap trekingu to jakieś 18 kilometrów. Docieramy do El Tintal – pierwszego z wielkich preklasycznych ośrodków Majów w Niecce Mirador-Calakmul, jakie odwiedzimy na trasie.
El Tintal
Szczyt piramidy triadycznej Catzin wystający ponad szczyty drzew w selwie, obserwowany ze szczytu triadycznej piramidy Mano de Leon w El Tintal, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
El Tintal było otoczone fosą i pozostałości tych umocnień sprzed ponad dwóch tysięcy lat będzie nam dane ujrzeć. Zobaczymy również resztki boiska do pitz (pok-ta-pok) i opowiemy sobie o rozgrywkach, które nie były bynajmniej dla dawnych Majów rozrywką tylko inscenizacją kreacyjnego mitu, a następnie wejdziemy na jedną z triadycznych piramid, by móc podziwiać panoramę bezkresnego oceanu zieleni i nasz pierwszy zachód Słońca nad selwą.
W El Tintal widać kilka kompleksów tzw. piramid triadycznych – architektury charakterystycznej dla epoki późnego preklasyku i związanej prawdopodobnie wyłącznie z pierwszym (i jedynym) imperium Majów. Ze szczytów piramid w El Tintal sokole oko może wypatrzyć również szczyty piramid w El Mirador i Nakbe… Kolacja przy obozowej kuchni, nocleg w namiotach…
Zachód Słońca nad Peten ze szczytu piramidy triadycznej Mano de Leon, Niecka Mirador (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Dzień 2 – El Tintal > El Jabale > La Muerta > El Mirador
Tortille z obozowego ogniska gdzieś w Niecce Mirador w Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2017)
Wschody i zachody Słońca nad bezkresnym oceanem selwy Peten nie mają sobie równych… Chętni mogą zatem wspiąć się na pierwszy wschód Słońca na jedną z piramid El Tintal. Wszystkie wschody i zachody Słońca nad Peten to wrażenia limitowane, niestety, czasem podróży, więc nie warto marnować ani jednej okazji. Po porannej toalecie i śniadaniu znów wyruszamy w drogę.
Tego dnia do przejścia mamy nieco większy dystans – 24 km, ale praktycznie całą drogę poruszać się będziemy po majańskiej sacbé – drodze przypominającej dzisiaj pozornie nasze wały przeciwpowodziowe. Przed dwoma tysiącami lat były to jednak monumentalne, ciągnące się dziesiątkami kilometrów konstrukcje z kamienia, wysokie zwykle na kilkanaście metrów, szerokie na około 20 i kryte gładkim stiukiem. Ułatwiały komunikację między ośrodkami położonymi na bagnistym terenie selwy.
Trogon massena po drodze do El Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Co ciekawe, w późniejszych okresach – w epoce złotego wieku, Majowie nie budowali już międzymiastowych dróg (z nielicznymi wyjątkami, jak sacbé pomiędzy Kabah a Uxmal, które były prawdopodobnie równorzędnymi stolicami regionu Puuc, czy stukilometrowa sacbé z Coba do Yaxuna aż pod Chichen Itza, która ani chybi służyła cesarzowej Coba do szybkich przerzutów wojsk na drugą stronę półwyspu).
Drogi w preklasycznym Królestwie Węża również musiały służyć do przerzucania wojsk… Były kręgosłupem imperium, zaś ich sieć łączyła kilkadziesiąt miast rozrzuconych na terenie Niecki Mirador-Calakmul w jeden zwarty organizm. Po drodze mijamy kilka pomniejszych stanowisk archeologicznych jak El Jabale, które były prawdopodobnie posterunkami służącymi do kontroli ruchu na drodze.
Bandycki wkop w boku majańskiej struktury w El Jabale w poszukiwaniu skarbów (fot: P.A. Trześniowski 2022)
La Muerta i najstarszy glif herbowy Węży (Kaanul)
Piramida w La Muerta na przedmieściach El Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Po południu docieramy do nieco większego ośrodka La Muerta. Mamy tu kilka późniejszych piramid w stylu Peten, pochodzących z okresu klasycznego, mamy również niesamowity relief wykuty w macierzystej skale, który przedstawia majańską inskrypcję. Pośród glifów zatartych przez czas i warunki pogodowe wyraźnie przeziera głowa węża – glif herbowy używany w okresie klasycznym przez potężną dynastię Kaanul, która miała swą wczesnoklasyczną stolicę w Dzibanche (Quintana Roo), a późnoklasyczną w Calakmul (Campeche).
Glif z El Mirador jest najstarszym znanym wystąpieniem patronimu Kaanul na Nizinach Majów, stąd hipoteza, że znana z bezwzględnej i konsekwentnej polityki dynastia okresu klasycznego wywodziła się z preklasycznego państwa ze stolicami w Nakbe, El Mirador, El Tintal.
Wizja piramidy triadycznej El Tigre w stosunku do centralnego placu i obu głównych akropoli Tikal
Piramida El Tigre
Szczyt piramidy triadycznej El Tigre wystający ponad szczyty drzew w El Mirador, obserwowany ze szczytu triadycznej piramidy La Danta, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Już tylko półgodzinny spacer dzieli nas od centralnej części El Mirador. La Muerta to bowiem przedmieścia rozległego ośrodka. Po zrzuceniu plecaków wespniemy się na szczyt wielkiej triadycznej piramidy El Tigre (55 m), by podziwiać zachód Słońca nad selwą. Sama ta piramida byłaby w stanie przykryć centralny plac Tikal włącznie z z jego piramidami oraz centralnym i północnym akropolem. Kolacja z obozowej kuchni i nocleg w namiotach w obozowisku El Mirador.
Zachód Słońca nad El Mirador i Peten obserwowany ze szczytu piramidy triadycznej El Tigre (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Dzień 3 – El Mirador
Piramida La Danta
Potężna piramida triadyczna La Danta widziana ze szczytu najwyższej piramidy w Nakbe (fot: P.A. Trześniowski 2022)
O ile w El Tintal na wschód Słońca ze szczytu piramidy wstajemy opcjonalnie, w El Mirador czynimy to obowiązkowo 😉 Podziwiać go bowiem będziemy ze szczytu najwyższej i największej spośród piramid zbudowanych kiedykolwiek przez Majów. Piramida triadyczna La Danta ma 72 m wysokości, a na potężnej platformie o bokach 200 na 600 m, na której stoi, znajduje się kilka innych kompleksów, jak grupa E (powinna być starsza od samej piramidy La Danta, ponieważ ta przesłoniła wschodni horyzont obserwatorium solarnego, jakim była ta grupa E), czy też piramida triadyczna La Pava.
Ze szczytu La Danta widać oczywiście gołym okiem szczyty odległej o dwa kilometry piramidy El Tigre, odległego o 20 km El Tintal oraz odległego o 12 km Nakbe. Oko uzbrojone w szkło może wyszukać jednak również szczyty odległych o 40 km na północ szczytów piramid Calakmul…
Wschód Słońca nad El Mirador obserwowany ze szczytu piramidy La Danta (fot: P.A. Trześniowski 2022)Wyjec w El Mirador (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Ucieczka z zaświatów i inwazja Teotihuacan
Słynny preklasyczny relief z centralnego akropolu El Mirador ze sceną z mitu kreacyjnego Majów (fot: P.A. Trześniowski 2017)
Po zejściu z piramidy zaczynamy zwiedzanie miasta. Na wielkim akropolu El Mirador odsłonięto niesamowity relief, pochodzący sprzed 2200 lat. Przedstawia on scenę z mitu kreacyjnego Majów – ucieczkę Bohaterskich Bliźniaków z zalanych wodą zaświatów (Mitnal/Xibalba) z odciętą głową ojca, który odrodzi się później jako bóg kukurydzy. Zobaczymy też resztki stel sprofanowanych około 300 r. n.e. przez najeźdźców z odległego środkowomeksykańskiego Teotihuacan – hegemona epoki wczesnoklasycznej, który na kilka stuleci położył kres panowaniu Węży (Bitwa na Schodach El Tigre).
Stela 4 z El Mirador sprofanowana przez teotihuakańczyków (fot: P.A. Trześniowski 2022)Matapalo – pasożytnicza forma figowca, El Mirador (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Zwiedzaniu El Mirador poświęcimy większą cześć dnia, oglądając inne grupy piramid, platform i obserwatoriów. Ruiny El Mirador są ukryte w lesie, więc, jak każdego dnia mamy szansę na spotkanie z dziką przyrodą Peten. Do reguły należą małpy (czepiaki i wyjce), zdarzają się też pekari, a łut szczęścia przeciął kiedyś nasze kroki z polującą pumą… Chętni i nienasyceni mogą wieczorem podziwiać zachód Słońca ze szczytu piramidy El Tigre albo El Mono… Kolejny nocleg w obozowisku El Mirador.
Tukan arasari obrożny w obozowisku El Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Dzień 4 – El Mirador > Nakbe
Wschód Słońca nad El Mirador obserwowany ze szczytu piramidy triadycznej El Mono w El Mirador. W tle piramida La Danta (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Chętni mogą po raz ostatni wdrapać się na wschód Słońca na szczyt piramid triadycznych: El Mono albo El Tigre. Po śniadaniu czeka nas lekki spacer z El Mirador do Nakbe. Dystans do pokonania to zaledwie 12 km. Najkrótszy z tych, jakie czekają na nas w trakcie tej wyprawy. Sacbé łącząca dawne stolice Węży wiedzie obok piramidy La Danta, w Nakbe rozszerza się do kilkudziesięciu metrów.
W Nakbe, podobnie jak w El Mirador, obejrzymy resztki preklasycznej architektury Majów, a na zachód Słońca wespniemy się na szczyt najwyższej tutejszej piramidy triadycznej – struktury I. Podobnie jak w El Mirador i El Tintal ze szczytu można tutaj wypatrzeć wierzchołki piramid z pozostałych miast. Kolacja z obozowej kuchni i nocleg w namiotach obozowiska Nakbe.
Zachód Słońca nad Peten obserwowany ze szczytu piramidy triadycznej w Nakbe (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Piąty dzień to ostatnia szansa na wschód Słońca ze szczytu piramidy w Peten, ale zarazem najdłuższy dystans do pokonania. Ruszamy po śniadaniu, ale tak szybko jak to tylko możliwe, bo przed nami tego dnia do pokonania aż 35 km. Będziemy przechodzić obok stanowiska El Güiro/Wakna, gdzie znajdowała się największa grupa E (obserwatorium solarne) na Nizinach Majów (~200 m długości jej platformy wschodniej).
Zdetronizowało ją dopiero odkrycie w 2017 r. gigantycznej platformy Aguada Fenix (1413 m długości) w Tabasco (Meksyk) z grupą E, której wschodnia platforma miała ponad 400 m długosci. W El Güiro/Wakna wejdziemy do wnętrza obrabowanego grobowca nieznanego majańskiego władcy.
Wnętrze obrabowanego grobowca na terenie stanowiska archeologicznego El Guiro / Wakna, Niecka Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Miejscowi lubią opowiadać legendy o skarbach, jakie zostały tu znalezione. Przed wieczorem dotrzemy do La Florida – pomniejszego stanowiska z resztkami klasycznej architektury. Kolacja z obozowej kuchni i ostatni nocleg w namiotach w obozowisku La Florida.
W monte… Niecka Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Dzień 6 – La Florida > Carmelita > Flores
Papuga amazona białoczelna w obozowisku La Florida, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Szóstego dnia po śniadaniu wyruszamy w drogę powrotną z La Florida i wychodzimy z selwy. W wiosce ostatni posiłek i droga powrotna na wyspę Flores. Tak wygląda sześć dni trekkingu.
Karawana mułów w obozowisku La Florida, Niecka Mirador, Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Co zabrać ze sobą do El Mirador?
Przyda się lekka przewiewna odzież z długimi rękawami i nogawkami, wygodne trekkingowe buty (w marcu mogą być lekkie – selwa powinna być już sucha, od stycznia do marca trzeba uwzględnić błoto), grube skarpety i talk, lżejsze buty lub klapki do poruszania się po obozowisku, coś na głowę od słońca, repelent na owady, na wieczór jakaś bluza.
W obozowiskach mamy dostęp do pryszniców z wodą deszczową (w samym El Mirador może być dodatkowo płatna – to zależy od humoru strażników) i do terenowych toalet. Na trasie dostajemy wodę do picia i przekąski. Na dłuższych trasach robimy przystanki na poważniejsze jedzenie. Warto zabrać odpowiednią ilość baterii czy akumulatorów do aparatów, powerbanki i ogniwa solarne – po drodze nie ma gdzie ładować urządzeń.
Kwiat Pseudobombax ellipticum w Niecce Mirador, w Peten, Gwatemala (fot: P.A. Trześniowski 2022)
Jak dotrzeć do Flores i znaleźć się na pokładzie?
Do Flores można dotrzeć samolotem z Ciudad de Guatemala (Gwatemala), Cancun (Meksyk), czy Belmopan (Belize). Z wszystkich tych miejsc, bezpośrednio lub z przesiadkami, można również dotrzeć autobusami. Najprościej jednak jest przylecieć wcześniej do Ciudad de Guatemala i dołączyć do Archeowyprawy: Gwatemala – Wyżyny Majów.
Piramida La Danta w El Mirador – model cyfrowy
Kiedy?
Najbliższy treking do El Mirador (Gwatemala) 6 dni w selwie planowany jest w drugiej połowie marca 2025 r. Informacje i rezerwacje (WhatsApp) +52 984 876 1504 lub email: archeoprzewodnik@gmail.com
Archeowyprawy, Gwatemala, Wyżyny Majów, Chichicastenango, Sierra Madre
Termin wizyty w Chichicastenango zgraliśmy z tzolk’in – 260 dniowym kalendarzem obrzędowym Majów, którego nadal używa się w Gwatemali, na Wyżynach Majów. Dzięki temu mieliśmy szczęście uczestniczyć w całej serii majańskich ceremonii, które odbywały się w różnych częściach miasta i w świętych miejscach poza nim. Wybierzcie się z nami na wspólny spacer po tych niesamowitych miejscach.
Na targowisku K’iche’ w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Turyści odwiedzają Chichicastenango głównie z uwagi na jarmark, który odbywa się tu jedynie przez dwa dni w tygodniu. Jest to niewątpliwie jarmark pełen cudów, ponieważ zapewnia kontakt z żywą kulturą Majów K’iche’ (Quiche). Na targu pełno jest produktów rękodzieła Majów, z czego najbardziej zapadają w pamięć barwne majańskie tekstylia. Kobiety K’iche’ noszą się w niezwykle jaskrawych kolorach, kontrastujących z czernią.
Wizytę w Chichicastenango najlepiej zacząć jest od śniadania. Liczne stragany na obrzeżach targowiska oferują pyszne majańskie jedzenie. Skuście się na tortille i najlepiej jeśli uda wam się znaleźć zielone, z uwagi na ich specyficzny smak. Są robione ze znacznie rzadszych odmian kukurydzy. Tortilla to oczywiście podstawa, na której trzeba zbudować piramidę treści. W krytych barwnymi chustami koszach i tętniących parą kociołkach znajdziecie całą gamę zdrowych, świeżych i pożywnych składników.
Elewacja kościoła Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Targowisko Chichicastenango zlokalizowane jest wokół głównego placu miasta, rozciągniętego między dwoma kolonialnymi kościołami, zaadaptowanymi przez Majów K’iche’ do ich własnych obrzędów. Najważniejszy to kościół Św. Tomasza, wzniesiony na platformie dawnej majańskiej świątyni. Przed jego wejściem i na schodach pali się zwykle kopal (pom).
Majański ołtarz K’iche’ u stóp kościoła Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Dym z kadzielnic wprowadza w nastrój uczestnictwa w wyjątkowych chwilach. Na górę prowadzi 18 schodów – tyle ile jest 20-dniowych miesięcy w majańskim kalendarzu haab’. Warto jednak pamiętać (a o tym zwykle lubią nie wspominać przewodniki), że jest w nim jeszcze 19, jedynie pięciodniowy miesiąc – Wayeb.
Obrzędy Majów K’iche’ pod bramą kościoła Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Wnętrze kościoła ciemne jest od dymu, z tysięcy świec, które pali się tu jedna za drugą. Ze ścian zwieszają się draperie. Niegdyś musiały być białe, ale dawno poszarzały od dymu. Od drzwi w stronę ołtarza prowadzi rząd ustawionych na centralnej linii platform, które służą do odprawiania prywatnych ceremonii Majów K’iche’. Barwne niegdyś obrazy na ołtarzach bocznych i głównym są od dawna w różnych odcieniach czerni. Zbudowana około 1545 r. świątynia i ołtarze są rzadkimi przykładami renesansu zachowanego w hiszpańskich koloniach.
Odrobina Archeo
Regionalne Muzeum Archeologii w Chichicastenango znajduje się przy tym samym placu co obydwa kościoły i rynek. Za jedyne 5 quetzali możecie zobaczyć przykłady artefaktów pochodzących ze wszystkich trzech er, na jakie dzielimy czas trwania kolejnych cywilizacji Majów: okresu preklasycznego, z którym wiążą się najwspanialsze dokonania budowlane – potężne sieci dróg i najpotężniejsze piramidy, okresu klasycznego – ich złotego wieku oraz postklasycznego, który był mocno eklektycznym amalgamatem wpływów obcych kultur.
Schody Capilla del Calvario – drugiego kościoła przy placu Św. Tomasza, Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Po wizycie w muzeum warto zajrzeć również do drugiego kościoła – Kaplicy Kalwaryjskiej, która stoi po drugiej stronie placu Św. Tomasza. Dzięki zgraniu w czasie z kalendarzem tzolk’in, także na jego schodach mogliśmy się nawdychać kadzideł, zaś we wnętrzu poprzyglądać się prywatnym obrzędom, odprawianym przez majańskich h’menów. Mężczyźni, kobiety, pary czy rodziny K’iche’ zaskarbiają sobie pomyślność, składając ofiary w trakcie ceremonii przygotowywanych dla nich przez h’menów.
Na targowisku K’iche’ w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Kolorowa nekropolia w Chichicastenango
Cmentarzysko w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Jedną z mniej oczywistych turystycznych atrakcji Chichicastenango jest tutejszy cmentarz. Jeśli oglądaliście jednak cmentarze Majów na północy półwyspu Jukatan, będziecie zaskoczeni porównaniem. Jedyne co się zgadza to jaskrawe kolory. Rodzinne grobowce K’iche’ to właściwie małe świątynie. Niektóre osiągają rozmiary kaplic, a jeśli będziecie baczni, wypatrzycie grobowiec w kształcie piramidy.
Obrzędy K’iche’ na cmentarzysku w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Głównym punktem cmentarza Chichicastenango jest lokalna kaplica z wiatą, która służy Majom K’iche’ do odprawiania obrzędów. Czarny dym spod wiaty wciska się do kaplicy, nadając jej jeszcze bardziej ponurego wyglądu. Spotykamy tu pierwsze kapłanki. Więc okazuje się, że nie tylko mężczyźni K’iche’ mogą odprawiać dziś obrzędy?! Zastanowił nas zakaz używania materiałów wybuchowych na terenie cmentarza – tajemnica, która miała się wyjaśnić wkrótce.
Majański kapłan i kapłanka K’iche’ w specjalnej kaplicy na cmentarzu w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Obrzędy Majów K’iche’ w Chichicastenango
K’iche’ (Quiche) to jeden z 29 nadal istniejących narodów rdzennej, określanych wspólną nazwą Majów (Maya). Posługują się nadal najstarszym kalendarzem Mezoameryki, 260-dniowym almanachem, który w maaya t’aan nazywa się dziś tzolk’in, zaś w qatzijobʼal – języku K’iche’ chol q’ij. K’iche’ stanowią ponad 98% mieszkańców obecnego Santo Tomás Chichicastenango, dawnego Chaviar.
Schody kościoła pod wezwaniem Św. Tomasza – stopnie dawnej majańskiej świątyni, Santo Tomás Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Celem naszego marszu był plac o nazwie swojsko brzmiącej w… klasycznym języku cholti’an. Krąg ziemi czarnej od popiołów z ofiarnych ognisk. Po środku dwie figury, obok siebie na odległość ramienia, jednak spoglądające w przeciwnych kierunkach. Ludzkie, jednak pokryte jakby ostrymi łuskami węży. Rzeźby zaskakująco egzotyczne, kojarzące się bardziej devarapala z Azji Południowo-Wschodniej niźli z figurami klasycznych bogów Majów. Posągi ustawione w łatwo rozpoznawalny kwinkunks – w centrum i na obrzeżach kręgu.
Wokół krzątali się K’iche’. Zwykle całe rodziny z dziećmi. Pośród nich h’meni przygotowujący dla nich ofiarne ogniska. Kobiety obchodzące wokół dwie centralne figury. Kobiety klęczące i zanoszące do nich modły. I facet… Dobrze ubrany, najwyraźniej też dobrze wykształcony facet. Młody mężczyzna z dobrą pracą i horyzontami, klęczący w spopielałym błocie przed jednym z monumentów. Prawie 99% mieszkańców Chichicastenango to Majowie K’iche’. Nagle seria wybuchów. Niektórzy kapłani używają petard w swych ofiarnych ogniskach. To wyjaśnia zakaz, który nas wcześniej zastanowił.
Obrzędy K’iche’ pod bramą kościoła Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Sanktuarium na wzgórzu
Ceremonia Majów K’iche’ przy prekolumbijskim monumencie na szczycie wzgórza nieopodal Chichicastenango, Gwatemala. W tle między igłami sosen kolorowy cmentarz (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Nadeszła pora na ostatni punkt programu. Najsłynniejszy z monumentów K’iche’ w Chichicastenango znajduje się na szczycie jednego z okolicznych wzgórz. Niełatwo jednak tam dotrzeć wąskimi dróżkami prowadzącymi przez labirynt gęsto upakowanych domków na stokach. Wiele razy zatem pytaliśmy o drogę. K’iche’ na szczęście nie robili z niej tajemnicy. Choć mogliby, bowiem w połowie ubiegłego stulecia posąg ten został sprofanowany przez Chrześcijan. Jego twarz skuto tak, że dziś ciężko go odróżnić od innych ustawionych na ołtarzu kamieni.
Na szczycie kolejna, prowadzona przez kapłankę ceremonia. Tu spotykamy pary, które podchodzą kolejno do głównego ołtarza, by zapewnić sobie pomyślność. Pośród kamieni na ołtarzach sporo kamiennych krzyży. Majowie są praktyczni, zaś współczesne wierzenia K’iche’ są eklektyczne, o czym wiemy od pierwszych obrzędów zaobserwowanych na schodach dawnych świątyń i we wnętrzach zbudowanych na ich szczytach katolickich kościołów. Z góry, pomiędzy liśćmi, widok na Chichicastenango i cmentarz pełen kolorowych budowli.
Zeszliśmy na dół, by raz jeszcze zagłębić się w tętniące od kolorów i zapachów jarmarkowe uliczki. Pora na obiad i po raz drugi świeżo wyciskane soki. Trafiamy na pomarańcze – zielone, słodkie jednak ze wzbogacającą spektrum smaku nutką goryczy. Przepyszne. Jeśli wolicie pudding, na każdym ze spożywczych straganów można dostać atole. To gęsty napój na bazie kukurydzy. Może być zmieszany z czekoladą lub doprawiony cynamonem. Jest popularny na Wyżynach Majów, więc dostaniecie go w Gwatemali i w Chiapas.
Kościół Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Tym co tak naprawdę przyciągnęło nas do Chichicastenango była chęć ujrzenia miejsca, w którym Francisco Ximenez, jezuicki mnich, odkrył w 1701 roku majański kodeks. Odkrył lub zapisał podawaną z pokolenia na pokolenie legendę. Popol Vuh – Księga Rady Narodu K’iche’ przedstawia majańską wizję stworzenia świata, opiewa czyny bogów i bohaterów, wreszcie opowiada historię K’iche’, ich wędrówek i walk z innymi narodami Majów.
Kościół Św. Tomasza w Chichicastenango, Gwatemala, Wyżyny Majów (fot: P.A. Trześniowski 2024)
Jezuita spisał ją w qatzijob’al – języku K’iche’ łacińskim alfabetem. Jednocześnie przetłumaczył to wszystko na hiszpański. Oryginalna księga K’iche’ zaginęła. Rękopis z Chichicastenango po kasacie zakonu i likwidacji klasztorów w Gwatemali znalazł się w bibliotece. Był kolejno odnajdywany, wykradany, wielokroć sprzedawany zwiedzał kontynenty i prywatne sejfy. Wreszcie w 1941 roku został ostatecznie odkryty w bibliotece w Chicago. Jedno ze współczesnych tłumaczeń doczekało się nagrody Pulitzera. Rękopis został również przełożony z języka qatzijob’al na polski. Nie znaleźliśmy wprawdzie śladów Ximeneza, jednak spotkaliśmy w Chichicastenango wciąż żywych K’iche’.
Gwatemala, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Gwatemali z polskim przewodnikiem, Valladolid
Gwatemala to ogromny kraj o mocno zróżnicowanej geologii i przyrodzie. Mamy tutaj zarówno tereny górskie, dzięki wulkanicznemu łańcuchowi Sierra Madre, które wraz z przyległymi terenami Salwadoru i Chiapas nazywane są również Wyżynami Majów, jak i porośnięty do niedawna gęstym tropikalnym lasem departament Peten – centralną część Nizin Majów. Stolicą Gwatemali jest Ciudad de Guatemala – ogromne, przytłoczone swymi problemami miasto, które zbudowane zostało na ruinach niegdysiejszego bardzo ważnego majańskiego ośrodka Kaminaljuyu. W Ciudad de Guatemala są wspaniałe muzea, jak np. słynne Museo Popol Vuh, czy zamknięte obecnie Narodowe Muzeum Archeologii i Etnologii jednak trudno tu szukać pereł kolonialnej architektury, bowiem stołeczne berło przeniesione zostało tutaj relatywnie niedawno, po zniszczeniu dawnej stolicy, zwanej dzisiaj Antigua Guatemala, przez trzęsienie ziemi. W Antigua Guatemala znajdziemy natomiast liczne skarby hiszpańskiego baroku, głównie w formie porzuconych katedr ze spękanymi kolumnami, zawalonymi dachami i elewacjami przejmowanymi zwolna przez roślinność.
Departament Peten natomiast to zupełnie inny świat… Pomimo szybko postępującej deforestacji i rabunkowej gospodarki surowcami naturalnymi, Peten to przestrzeń, w której wciąż można znaleźć jeszcze rozległe połacie dzikich lasów tropikalnych, a w nich najwspanialsze stanowiska archeologiczne, będące ruinami najpotężniejszych miast Majów, zarówno cywilizacji preklasycznej w Niecce Mirador-Calakmul, jak El Mirador z największymi majańskimi piramidami zbudowanymi kiedykolwiek, jak i klasycznej, złotego wieku Majów. Tu najlepszym przykładem są wspaniale odrestaurowane ruiny Tikal, obok Calakmul w Campeche, jednej z dwóch najpotężniejszych stolic klasycznego świata Majów. Tropikalne lasy Peten pełne są dzikiej przyrody – występuje tu nadal największe zagęszczenie populacji jaguarów, są też pumy, margaje, oceloty i jaguarundi. W koronach drzew przemykają stada małp: czepiaków i wyjców, zaś wśród licznych gatunków ptaków królują wspaniałe tukany i trogony. Wyprawy do Gwatemali organizujemy zawsze w kameralnych grupach, ze względu na łatwiejsze przemieszczanie się.
Gwatemala, Jukatan, wycieczki, polski przewodnik, zwiedzanie Gwatemali z polskim przewodnikiem, Peten
Kolebka cywilizacji na Nizinach Majów. Miejsce, w którym powstał ich pierwszy wielki organizm państwowy: kilkadziesiąt miast połączonych siecią mających nawet po kilkadziesiąt kilometrów dróg niwelujących wszelkie nierówności gruntu, z centrum w El Mirador. Miast, w których 2,5 tysiąca lat temu rozkwitła monumentalna architektura – potężne piramidy triadyczne, które w trakcie lotniczych zwiadów nad Gwatemalą, przeprowadzonych w poszukiwaniu zaginionych miast, zaklasyfikowano jako… wygasłe wulkany. Gdy ich odkrywca, Ian Graham, doniósł o ich rozmiarach i wieku świat nauki długo nie chciał dawać mu wiary. Dziś, nadal skryte pod zielonym całunem mezoamerykańskiej dżungli, oferują jedyny w swym rodzaju kalejdoskop wrażeń: tajemnice odległej o tysiące lat przeszłości w oprawie wciąż najbardziej dzikiej natury.
Wyprawy do El Mirador to ekspedycje w odległą przeszłość Mezoameryki. Niedawne badania LiDARem na terenie Niecki Mirador-Calakmul pozwoliły zidentyfikować tam ponad 900 stanowisk archeologicznych i to tylko po południowej, gwatemalskiej stronie granicy. Większość z nich pochodzi z najstarszego, jeśli mówimy o cywilizacji Majów, okresu środkowopreklasycznego (1000 p.n.e. – 250 n.e.). W ramach 6-dniowego trekkingu przez las odwiedzamy najważniejsze, najstarsze i najpotężniejsze z nich: El Mirador, El Tintal, Nakbe, Wakna (El Guiro) i pomniejsze jak La Florida. Wszystkie wschody i zachody Słońca możemy podziwiać ze szczytów ich piramid, które wystają dobrze ponad dach selwy (piramida triadyczna La Danta w El Mirador ma 72 m wysokości).
Trekking i obozowanie w selwie
Wyprawy do El Mirador to bliskie obcowanie z egzotyczną przyrodą. Idziemy przez niezamieszkany i wciąż dziki las, który poszczycić się może największym zagęszczeniem jaguarów na Ziemi. Spotkanie oko w oko z drapieżnikiem jest oczywiście mało prawdopodobne, ale na terenie Niecki Mirador-Calakmul widujemy też pumy, oceloty, margaje i jaguarundi. Dzika przyroda Peten to również dwa gatunki małp: czepiaki i wyjce oraz tapiry, pekari, jelenie, aguti i wiele gatunków ptaków, w tym zadziorne tukany i drogocenne trogony. Pełen odgłosów las nigdy nie zasypia, a śpimy w selwie w wygodnych, jednoosobowych namiotach. Jemy pyszne jedzenie z polowej kuchni. Archeolog prowadzący wyprawę opowiada o fascynującej i pełnej zwrotów akcji historii zmagań o dominację na Nizinach Majów, a lokalni przewodnicy opowiadają o przyrodzie.
Wyprawy do El Mirador można łączyć ze zwiedzaniem południowej części Gwatemali: pięknego kolonialnego miasta Antigua Guatemala, otoczonych wulkanami jezior jak Amatitlan, Atitlan, czy ruin na Wyżynach Majów, jak Takalik Abaj czy Kaminaljuyu. Można również je łączyć ze zwiedzaniem Tikal, bądź, w razie przylotu i wylotu z Meksyku, stanowisk archeologicznych na terenie Jukatanu w Meksyku i wypoczynkiem na malowniczych wysepkach cayos na wybrzeżu Morza Karaibskiego w Belize, gdzie możliwe jest również nurkowanie na Mezoamerykańskiej Rafie Barierowej – drugiej co do długości rafie barierowej Ziemi). W Meksyku, zwiedzanie ruin Majów można połączyć z nurkowaniem we wspaniałych Cenotach na Riviera Maya. Po szczegóły zapraszamy do kontaktu przez WhatsApp lub pocztę elektroniczną. Zapraszamy na archeowyprawy
